Góry bez górali

2015-03-11 09:14

Dolny Śląsk. Kraina nizinno-rzeczno-górska, na południowym-zachodzie kraju, granicząca z Czechami i Niemcami. To także zabytki, przeszłość i teraźniejsze poszukiwanie tożsamości przez ludzi zamieszkujących te ziemie. Nasi rodzice i dziadkowie przybyli tutaj po drugiej wojnie światowej, zwykle nie wiedząc za bardzo, gdzie tak na prawdę rzuciły ich losy. O osiedleniu się na tej obcej ziemi decydował przypadek, plotka, bądź nakazowo – administracyjne decyzje urzędników różnego szczebla. W ten sposób powstał dziwny zbiór miejsc i ludzi, którzy nagle znaleźli się w zupełnie nowej rzeczywistości i otoczeniu. I ta rzeczywistość bywała oswajana, bądź nie. Starano się przenieść dawne tradycje, kulturę i pomniki, a Wrocław miał się stać drugim Lwowem; pomnik Aleksandra hr. Fredry na Rynku w miejscu konnego monumentu Fryderyka II, Ossolineum, Panorama Racławicka ... Chyba jednak Wrocław Lwowem się nie stał, choć na pewno kresowym klimatem, zresztą tak jak i cały Dolny Śląsk, nasiąkł.

Przed wielu laty Paul Keller (1873-1932) - znany wrocławski prozaik i publicysta prześmiewczo drwił z tych mieszkańców, których wiedza o Dolnym Śląsku ograniczała się do tego, że: "jest tam Śnieżka, Duch Gór w Karkonoszach, kiepskie zielonogórskie wino (które zresztą jest całkiem dobre), półpolskie miasto, które się nazywa Breslau, no i Gerhart Hauptmann".

I czasem, po latach, w zupełnie innej, odmienionej rzeczywistości, odnoszę wrażenie, że w tym pojmowaniu Dolnego Śląska niewiele się zmieniło, a nawet tak jakby coś ubyło. Bo któż dziś wie kim był karkonoski laureat literackiej Nagrody Nobla Gerhart Hauptmann, kto czytał jego śląskie dramaty i wiersze? A wino z okolic Zielonej Góry? Kto zna jego smak? A kto spotkał karkonoskiego Ducha Gór, tego najbardziej znanego z Dolnoślązaków? I nie należy go bynajmniej mylić z tryumfalnie ogłoszonym kilka lat temu przez wrocławskich urzędników za symbol Dolnego Śląska poczciwym misiem ze Ślęży, który pomimo kosztownej promocji, okazał się być wielkim promocyjnym niewypałem.

Dla mnie Dolny Śląsk to przede wszystkim Wrocław i Karkonosze. Ludzie, miejsca i historia. Kilkanaście młodzieńczych, chmurnych i nie zawsze łatwych lat, spędzonych we Wrocławiu i powrót w góry. Przez lata dla mnie i moich przyjaciół były to po prostu nasze Karkonosze, a z czasem naszymi stały się też Góry Izerskie. Trochę może i dziwne, niemiecko-czeskie, przyłączone po wojnie do Polski, ale jakoś tak nasze, swojskie. Góry, w których kiedyś mieszkałem i dziś znowu mieszkam, które widzę co dnia. Odgrywają ciągle swój nieustający teatr natury, urzekający wspaniałością scenografii, kolejnymi odsłonami zmiennej aury i surową przyrodą. Karkonoski koloryt - czasem ostry, jaskrawy, pełen intensywnych, nasyconych barw, potrafi nagle przeobrażać się w zamgloną, wyciszoną atmosferę z całą gamą miękkich, lokalnych odcieni.

Ale są to góry dziwne, góry puste. Zwróciła mi na to kiedyś uwagę moja znajoma pochodząca z Podhala, z Nowego Targu. Karkonosze to góry bez górali. Chyba jedyne takie góry.

Nie wykształciła się w Karkonoszach nasza własna, lokalna tradycja, folklor i dialekt. Nie ma też czegoś takiego, jak karkonoski strój regionalny czy autentycznie rodzime zespoły tańca, bo nie są według mnie nimi, przy całej sympatii dla tradycji Kresów, sudeckie „Poleszuki” czy „Podlasianie”. I nie są nią bynajmniej przywożone w ostatnich latach spod Tatr o(!)scypki, góralskie kapelusze czy architektura stylizowana na podhalańską. Poprzez ten sztuczny import nie zapełnimy pustki kulturowej Karkonoszy.

Wlastimil Hofman, uznany za największego z powojennych malarzy, którzy osiedli w Karkonoszach, a dokładnie na skraju Gór Izerskich, portretował okolicznych mieszkańców i przyjezdnych turystów. Prawie wcale nie malował krajobrazów. I to bynajmniej nie dlatego, że nie potrafił. Myślę, że po prostu ich nie rozumiał, nie czuł, nie identyfikował się z nimi. Nie były po prostu jego, tak jak ukochane nadwiślańskie błonia, które wcześniej malował z okiem swojej pracowni w Krakowie przy ulicy Spadzistej.

Dolnośląski krajobraz, bogaty, różnorodny, to nie tylko samo ukształtowanie terenu i natura, lecz także dzieje i kultura. Dzieje trudne, poplątane. Wydaje mi się, że bez chęci ich zrozumienia Dolnoślązakiem się tylko bywa. Trochę może tak, jak w hotelu w obcym mieście. Tutaj się mieszka, ale bliższe i dalsze otoczenie jest niezrozumiałe, wręcz obce. I nie pomagają w zrozumieniu dziejów Karkonoszy nasze władze; do dziś nie ma w Karkonoskiej Państwowej Szkole Wyższej w Jeleniej Górze przedmiotu, który edukowałby studentów w zakresie dziejów regionu. Zresztą w tej, jak i w innych szkołach czy uczelniach regionu. Ich absolwenci wyjeżdżają z Kotliny Jeleniogórskiej, gdyż się nie czują z nią związani i wyjeżdżać będą nadal.

Być Dolnoślązakiem. Co to oznacza? Myślę, że jest to przede wszystkim umiejętność słuchania, tolerancja i zrozumienie dla przeszłości. Zarówno tej swojej własnej, polsko-polskiej, jak i tej wielowarstwowej, dolnośląskiej. I duma z bycia Dolnoślązakiem. Ale nie można nim być akceptując wybiórczo tylko część historii tej ziemi, a nie ją całą. Nie można być Dolnoślązakiem zapominając o skomplikowanych czesko – polsko – czesko – austriacko - niemiecko i znów polskich dziejach tej krainy. Nie można mówić tylko Slezsko, bądź tylko Nieder Schlesien czy tylko Dolny Śląsk. Ten, kto tak uważa jest według mnie Dolnoślązakiem tylko w pewnej części. A właściwie to nie jest nim wcale, bo Dolnoślązakiem się jest albo nie. Trzeciego wyjścia nie ma.

Bez chęci zrozumienia dziejów tej ziemi, poznawania tradycji i przyjmowania jej całej, można po prostu się spakować i wyjechać. Można też pozostać, ale bez tej wiedzy na Dolnym Śląsku będzie się tylko gościem.

Przemysław Wiater

Dodaj link do:
Tweet

Komentarze

Maciek Gałęski2015-03-13 15:42
Ciekawy jest Twój tekst Przemku. Jednakże ograniczenie starych tradycji malarskich do jednego twórcy to chyba przesada (co np. z portrecistą Hitlera ale świetnym malarzu Schilbachem z Zachełmia, co z twórcami z Przesieki?). Natomiast racja oczywista co do polskich tradycji. Może jednak pokusiłbyś się o dodanie obecnej 70 letniej historii, jest tego trochę i może 70 lat to jest jakiś dorobek. A gdzie nowe inicjatywy jak Szyszak - dokładnie karkonoski a polski ! Ubolewam, że tak trudno obudzić tych co mają dziś władzę do promocji i wsparcia dla tego czegoś. Powiat stawia na sympatyczny zespół Karkonosze, a nie widzi Szyszaka, co więc widzi ?
Krzysztof Wrona2015-03-13 19:13
Ja tam jestem z Jeleniej Góry i mieszkając ponad 100 km od niej nadal jestem z Jeleniej Góry i jak pojadę 1500 km dalej to nadal będę z Jeleniej Góry.
A w kwestii karkonoskich górali polecam to : http://ksp.republika.pl/gorale.htm
Lech Rugała2015-03-14 17:52
Czy komentarz na stronie Studenckiego Koła Przewodników Sudeckich z Wrocławia w związku z tekstem „Góry bez górali”, że temat powraca w internecie w nowej odsłonie > http://www.skps.wroclaw.pl/index.php?function=show_all&no=5569 pojawił się właśnie teraz zupełnie przypadkowo?
Przemek Wiater2015-03-16 11:31
Do Lech Reguła- zupełny przypadek w moim wypadku. Do Maciek Gałęski - tekst ma charakter publicystyczny, więc nie wnikałem w dzieje kultury na Dolnym Śląsku, a "Szyszakowi" kibicuje od dawna. Do Krzysztof Wrona - wiem przecie, żeś nasz jest :-) Natomiast myślę, że wielu mieszkańców Kotliny Jeleniogórskiej w niej niestety dziś jeszcze tylko przebywa, a nie świadomie mieszka.
Adam2015-03-28 01:21
"Góry, w których kiedyś mieszkałem i dziś znowu mieszkam, które widzę co dnia."

Ech, marzenie, żeby tak samemu... Niestety, przyjeżdżając tu za pracą z Trójmiasta robię wrażenie kosmity... A'propos: czy miejscowym zwyczajem jest u pracodawców robienie złudnej nadziei na możliwość znalezienia u nich pracy w przyszłości?
Anna2017-08-10 21:32
Urodzialm sie wychowalam we Wroclawiu, kochanym Wroclawiu. Mieszkam daleko bo az 2000 km od mojego kochanego Wroclawia i Gor Sowich. ale zawsze z duma nazywam siebie samoa dolnoslazaczka - Wroclawianka.
Tomasz Chojnacki2017-12-10 23:51
Przeczytałem z uwagą. I zgadzam się. Ale też rozumiem sytuację i mieszkańców Dolnego Śląska. Nie da się według mnie wykształcić tożsamości i tradycji w tak krótkim czasie jak 70 lat. Przecież jeszcze dzisiaj żyją ludzie (choć już garstka), którzy pamiętają swoje lata dziecinne na Ukrainie. Oni siłą rzeczy zawsze będą się utożsamiać z tamtym czasem i miejscami. Szczególnie jak się dodatkowo weźmie pod uwagę okoliczności, w których nowi mieszkańcy tu przybyli. Oni nie byli osadnikami, którzy z własnej woli poszukiwali lepszego startu, czy perspektyw i w wyniku tych poszukiwań znaleźli miejsce, które stało się ich domem. Oni zostali wyrwani z korzeniami ze swoich ukochanych miejsc w bardzo dramatycznych okolicznościach i przywiezieni na ziemię całkiem obcą. Trudno się zaaklimatyzowac w takiej sytuacji. Mój dziadek do 70tych lat miał spakowaną walizkę, gotową do powrotu do Rawy Ruskiej.
Zespoły folklorystyczne? Skąd mają czerpać, jak nie że swoich źródeł? A gdzie są ich źródła?
Jako analogię podam przykład Ameryki. Ich tożsamość i tradycja tworzyła się znacznie dużej niż ta dolnośląska, a wciąż np. ich muzyka folkowa przesiąknięta jest chociażby Irlandią.
Dlatego zgadzając się z autorem uznałbym, że jeszcze zbyt krótki czas upłynął. A do tego, czasu trzeba. Inaczej nie da rady. My nie będziemy światkami ukształtowanej tożsamości dolnośląskiej. Nasze wnuki - myślę że już tak.
Dodałbym jeszcze do napisanego przez autora zdania jedno słowo, które myślę że dopełni definicję dolnoslązaka - Nie można być Dolnoślązakiem zapominając o skomplikowanych czesko – polsko – czesko – austriacko - niemiecko i KRESOWO-PRZESIEDLEŃCZYCH dziejach tej krainy.
Patrycja Ościak2018-03-07 08:32
17 lat temu wyjechałam z gór na północ Niemiec, po ponad roku życia tam, gdzie miałam perspektywy rozwoju, kształcenia, pozostania w barwnym zachodnim świecie (Polska nie była jeszcze wtedy tak kolorowa), zdecydowałam się na powrót... wiecie czego mi najbardziej brakowało? Moich gór. Gór Izerskich, w kierunku których, szłam do szkoły podstawowej każdego dnia. Potem studiowałam we Wrocławiu germanistykę i były to bardzo przyjemne studia, gdyż co drugi przedmiot nawiązywał do przedwojennej historii, kultury i literatury - czułam sie dodatkowo mobilizowana do szperania, szukania i czytania... przyjaźnie się z coraz bardziej kurczącym się gronem ludzi, którzy mieszkali tu do 1945, czasem 1946 roku i chłonę ich opowieści o dawnych Górach Izerskich... czy jestem już góralką sudecką? Jeśli tak, to nasze góry nie są pozbawione górali...
Arleta Unton-Pyziołek2018-11-29 10:27
Pięknie napisane. Jaka trafna ocena i zrozumienie ducha naszego regionu. Dziękuję.
Michał2019-05-28 16:45
Cała prawda. Dolny Śląsk to region, którego absolutnie nie rozumiem. Jest oderwany od korzeni, a przez to nijaki, wynarodowiony. Kresowiacy całkowicie zapomnieli o swojej przeszłości, mówiąc najczystszą (a przez to jałową) polszczyzną, co (o zgrozo!) z dumą podkreślają dzisiejsi mieszkańcy Wrocławia. Zanim jeszcze przeprowadziłem się do Wrocławia (przypadkiem), to podczas mojego pobytu stwierdziłem jedno - ludzie nie pasują do miasta. Miasto sobie, ludzie sobie. Próbuje się na siłę zrobić z nijakości jakąs zaletę, podkreślając ponadprzeciętną 'otwartość' tego regionu. A tymczasem nie zauważa się, że jest to 'otwartość' na poziomie kaźdego zachodniego miasta. Może i ładnego, kolorowego z ładnymi fasadami, za którymi jednak nie kryje się żadna ciekawa historia.
Anielka2020-08-01 13:46
Dolny Śląsk trudno zrozumieć. Tu historia większości rodzin jest poplątana, często trudna. Miejscowość, w której się urodziłam, została zamieszkana w połowie przez Kresowian( z kilku, niekoniecznie, przed wojną żyjących we wzajemnej zgodzie miejscowości), druga polowa to mieszanka Zagórzan i ludzi z okolic Grodna. Jesteśmy tu w Sudetach wielokulturowi, trudno wypracować wspólny dialekt w czasach gdzie nasze pokolenie, a nawet pokolenie rodziców uczono już w szkole czystej polszczyzny. To tak jak by oczekiwać od mieszkańców Nowego Jorku tradycyjnych dla tego miasta tańców. Jedna z moich stryjenek jest Zagórzanką, druga pochodzi ze Lwowa, moja sąsiadka była Niemką, która stad nigdy nie wyjechała. Moja koleżanka, jest polską Tatarką, druga pochodzi z Łemków.
Poczułam się osobiście dotknięta komentarzem Pana Michała. Rodzina mojego ojca pochodzi z Francji i Algierii. W XIX wieku los ich rzucił na tereny polskie gdzie klepali chłopska biedę by w 1900 roku wyjechać za chlebem za wielką wodę. Powrócili tu, do Polski, kupili ziemię na Podolu i żyli tam w zgodzie z Ukraińcami, Hucułami, Rumunami i Węgrami aż przyszła wojna, która zabrała im wszystko a ich wywieziono na Syberię. Po wojnie, ci co przeżyli trafili tu-do wielokulturowego kotła gdzie aby żyć zgodnie nie można się było nikomu ze swoim językiem, tradycją narzucać- dokładnie tak jak tam na Podolu albo w USA. By poznać nasze historie trzeba nas poznać a nie tylko popatrzeć " z wierzchu" na naszą "czystą, jałową polszczyznę"
Zbigniew Leniowski2021-12-19 20:11
Zawsze nurtowało mnie pytanie, jak to było z góralami w Sudetach. Wszędzie w górach w Europie są górale, wprawdzie nie tacy dosłownie jak nasi beskidzcy, czy tatrzańscy, ale też strojni, indywidualni, surowi. Natomiast w Sudetach, które przecież tak samo jak dzisiejsza Słowacja były pod władzą królów czeskich, Jagiellonów, potem Habsburgów były - jak się należy domyślać, terenem ludzi wolnych. W Karpatach miała miejsce wędrówka wołoska, która nałożyła się na istniejące w Beskidach rodzime osadnictwo potomków słowiańskiego plemienia Lędzian, które i jedno i drugie było podłożem do stworzenia razem z przybyłymi pasterzami wołoskimi nowych etnograficznie grup Bojków i Łemków, dobrze tych grup górali przebadanych przez etnografów. Ale jak to był w Sudetach?
Trafiłem na tą stronę przypadkiem i zapewne już nie jej odwiedzę, proszę więc o info na mojego maila zbigniew.leniowski@onet.pl
Zbyszek Leniowski, przewodnik górski beskidzki, KROSNO

drukuj

« powrót